Krzywa Laffera - podatki a dochody budżetu państwa

Podatki uiszczane przez obywateli stanowią podstawowe źródło dochodów budżetu państwa. Ich podniesienie zatem powinno skutkować zwiększeniem wpływów budżetowych. I tak rzeczywiście się dzieje, jednak jak ustalił Arthur Laffer jedynie do pewnego momentu. Przedstawia to krzywa Laffera.

Jak interpretować krzywą?

Krzywa Laffera to graficzny opis zależności pomiędzy stopą opodatkowania a dochodami budżetu państwa. Obrazuje ona sytuację, w której po podniesieniu stawki podatkowej następuje zwiększenie wpływów budżetowych. Jest to jednak efekt przejściowy. Po przekroczeniu pewnej granicy bowiem dalsze zwiększanie stawki podatkowej, prowadzi do tego, iż uzyskiwane z podatków wpływy są coraz mniejsze.

Punkty A i C przedstawiają skrajne stawki podatkowe, wynoszące 0% i 100%. Wraz ze wzrostem stawki, dokonującym się pomiędzy punktami A i B, rosną proporcjonalnie dochody w budżecie uzyskane z tytułu podatków. Punkt B zaś obrazuje stawkę podatkową, która sprawia, iż wpływy do budżetu są najwyższe z możliwych. Po przekroczeniu tej optymalnej wielkości wpływy podatkowe zaczynają maleć.

W przypadku sytuacji, którą obrazuje punkt C, kiedy to udział podatków w dochodach obywateli osiąga maksymalną wartość 100%, konfiskacie podlega cały dochód. Wpływy z tytułu podatków pozyskanych przez państwo są jednak zerowe, gdyż w takiej rzeczywistości gospodarczej, żadna racjonalna jednostka nie podejmie się legalnej pracy zarobkowej. Jest to tak zwany efekt Laffera.

Wyznaczenie krzywej Laffera za pomocą metod matematycznych jest trudne. Nie ma ona bowiem jednego określającego ją wzoru. Próby bezpośredniego oszacowania krzywej podjął się tajwański uczony Yu Hsing. Jego model jest jednak bardzo uproszczony i nie uwzględnia wielu zmiennych. Sprawia to, że jednoznaczne wskazanie kształtu paraboli i położenia punktu B wciąż stanowi niewiadomą.

Dlaczego wpływy do budżetu się zmniejszają?

Określenie przyczyn, które sprawiają, że w pewnym momencie dalsze zwiększanie stopy podatkowej zmniejsza wpływy do budżetu, nie jest łatwe. Głównie z uwagi na złożone zachowania podatników i niemożność precyzyjnego określenia ich działań. Wśród głównych powodów efektu Laffera wymienia się:

• zmniejszenie motywacji do pracy - im większą część zarobionych przez nas pieniędzy zmuszeni jesteśmy oddać państwu, tym mniejszą chęć mamy do podejmowania pracy zarobkowej. W konsekwencji pewien odsetek pracujących zdecyduje się na częściową lub całkowitą rezygnację ze swojej posady. Nie będą  tym samym płacić podatku dochodowego. Inni zaś, obserwując rzeczywistość gospodarczą, nie będą wyrażać chęci zatrudnienia się, mimo zapotrzebowania na siłę roboczą. Z kolei, przedsiębiorstwa, aby zmniejszyć deklarowaną podstawę do opodatkowania, zaczną rezygnować z określonej działalności.
• brak opłacalności zatrudnienia - część przedsiębiorców, zwłaszcza tych których dotychczasowa działalność balansowała na skraju efektywności, rentowności i opłacalności, zdecyduje się na zwolnienie części pracowników, gdyż w wyniku zwiększenia stawki podatkowej utrzymywanie siły roboczej na danym poziomie będzie dla nich nieopłacalne, a zwalniając ich unikną zapłaty podatku.
• rozwój szarej strefy - część pracowników i pracodawców zdecyduje się na funkcjonowanie w sektorze szarej strefy, gdzie dochody nie są opodatkowane. Podniesienie stawki podatkowej doprowadzi także do wzrostu cen niektórych dóbr. Dlatego rozwinie się przemyt i nielegalna produkcja, które oferują tańsze produkty w porównaniu z sektorem legalnym, co również zmniejszy wpływy do budżetu.

Krzywa Laffera została wykorzystana przez Ronalda Reagana, który za jej pomocą uzasadnił obniżkę podatków w trakcie swoich rządów. Obecnie jednak część ekonomistów nie jest o tym przekonana.

Niemniej, zależność ta zwraca uwagę na to, iż podczas ustalania rodzajów i wysokości podatków należy uwzględnić także ich działanie antymotywacyjne. Nadmierny fiskalizm może bowiem zniechęcać podmioty gospodarcze do podejmowanie lepiej płatnej pracy, oszczędzania i inwestowania, co w dłuższej perspektywie doprowadzić może do zahamowania rozwoju gospodarczego kraju.