Rynek kapitałowy jako segment rynku finansowego

Przy analizie dowolnych problemów gospodarczych zawsze - bez względu na to, o jakich problemach byłaby mowa - w pośredni lub bezpośredni sposób należy zahaczyć o pojęcie rynku, a to za sprawą faktu, iż wszystkie zmiany, jakie zachodzą w gospodarce dzieją się właśnie tam - na szeroko pojętym rynku.

Powszechnie przyjęta definicja mówi, że rynek to "ogół zamierzonych i zrealizowanych transakcji kupna-sprzedaży oraz warunków, na jakich są one proponowane i dokonywane". Rynek jest zatem miejscem, gdzie odbywa się szeroko rozumiany handel, zaś gospodarka, to zgromadzenie wielu takich właśnie - a do tego ściśle ze sobą powiązanych i uzupełniających się - rynków.

Podział rynku - segmenty

Gospodarka rynkowa jest niczym więcej, jak tylko ogromnym zbiorem rozmaitych rynków - na przykład z punktu widzenia przedmiotu wymiany można podzielić je na:

• rynek produktów,
• rynek nieruchomości,
• rynek pracy,
• rynek finansowy.

Podobnie podzielić można rynek, na którym głównym podmiotem są pieniądze, czyli - mówiąc krócej - rynek finansowy.

Instrumenty rynku kapitałowego

Rynek kapitałowy to jeden ze składowych rynków finansowych, a te z kolei to rynki, na których przedmiotem obrotu są instrumenty finansowe, które są zobowiązaniami jednego podmiotu gospodarczego wobec drugiego. Są to na przykład:

• depozyty bankowe,
• obligacje,
• listy zastawne,
• akcje,
• prawa do akcji itp.

Inaczej mówiąc - na rynkach finansowych zachodzą procesy kupna-sprzedaży, ale wyłącznie aktywów finansowych. Istotą rynków finansowych jest fakt posiadania przez niektóre podmioty środków, nie będących potrzebnymi do konsumpcji czy inwestycji, dzięki czemu mogą oni pożyczyć je (z oprocentowaniem lub bez) innym podmiotom, które wprawdzie nie posiadają własnego kapitału, jednakże niezwłocznie go potrzebują. Pożyczka ma zostać w przyszłości zwrócona, kiedy podmiot pożyczający zdoła zgromadzić zyski z działalności i dzięki nim (albo w jakikolwiek inny sposób) spłacić wierzycieli. Układ ten domykają rozmaici pośrednicy, którzy z jednej strony pomagają inwestorom zdobyć potrzebne środki, a z drugiej strony wspierają tych, którzy mają owych środków nadmiar i poszukują ewentualnych pożyczkobiorców.

Rynek kapitałowy umożliwia przede wszystkim pozyskiwanie i lokowanie kapitału. Przedsiębiorstwa mogą za jego pomocą emitować papiery wartościowe (akcje i obligacje), dzięki czemu zdobywają kapitał na finansowanie działalności zawartej w statucie. Papiery wartościowe są wykupione przez instytucje lub osoby prywatne, odgrywających rolę długoterminowych inwestorów na rynku. Wspomniane akcje to papiery wartościowe nadające ich nabywcy status udziałowców ich spółek, które dają prawo do udziału w zyskach oraz do głosowania na walnym zgromadzeniu akcjonariuszy, zaś obligacje są papierami dłużnymi - podmiot emitujący obligacje pożycza pieniądze na rynku kapitałowym, ale nie czyni tego w kontekście jednego podmiotu (np. banku, jak jest to w przypadku rynków pieniężnych), ale rozdziela swoje zobowiązania na szereg różnych podmiotów (co jest dla niego samego znacznie bezpieczniejsze nawet od krótkoterminowego kredytu). Emitentami są najczęściej władze lokalne, rządy oraz przedsiębiorstwa (tak prywatne, jak i państwowe).

Segmenty rynku kapitałowego

Rynek kapitałowy również nie stanowi monolitu, podobnie jak cały rynek finansowy - dzieli się on na szereg różnych kategorii. Istnieje na przykład - wspomniany w poprzednim rozdziale - rynek publiczny i rynek niepubliczny.

Rynek niepubliczny
Obrót niepubliczny regulowany jest przepisami Kodeksów Cywilnego i Handlowego oraz Ustawy o obligacjach (z dnia 29 czerwca 1995 roku). Ma on miejsce, gdy emisja jest skierowana do co najwyżej 300 osób, akcje są udostępniane pracownikom na zasadach preferencyjnych lub oferowanych jest jednemu nabywcy co najmniej 10 % akcji w jednoosobowej spółce Skarbu Państwa. W tym segmencie rynku najczęściej występują: weksle, czeki, certyfikaty depozytowe oraz akcje.

Rynek publiczny
Obrót publiczny z kolei reguluje Ustawa o publicznym obrocie papierami wartościowymi z dnia 21 sierpnia 1997 roku (nowelizowana 8 grudnia 2000 roku).

Kolejna kategoria podziału rynku kapitałowego to kryterium emisji i rozprzedania, które dzieli rynek na pierwotny i wtórny.

Rynek pierwotny
Z rynkiem pierwotnym mamy do czynienia, gdy nabycie papierów wartościowych proponuje ich emitent, gdzie całością czynności związanych z wprowadzeniem danych papierów na rynek zajmuje się wybrane przez emitenta biuro maklerskie. Jego zadaniem jest zdobycie pieniędzy dla emitenta, decyzja o sposobie przeprowadzenia emisji, wyznaczenie ceny emisyjnej oraz przeprowadzenie kampanii promocyjnej. Cenę emisyjną ustala się poprzez wycenę wartości danego projektu. Aby dać zarobić również i inwestorom jej poziom jest zazwyczaj minimalnie niższy od odpowiedniego ułamka wartości spółki. Za taką usługę domy maklerskie pobierają najczęściej prowizję w wysokości 1,5-3% pozyskanego kapitału.

Rynek wtórny
Rynek wtórny charakteryzuje się oferowaniem papierów wartościowych przez osoby inne niż emitent. Nie dokonuje się na nim zasilenia emitenta w kapitał, lecz obrót papierami pośród inwestorami. Jest to najważniejsza i najbardziej spektakularna część obrotu. Na rynku wtórnym podlegają dyskontowaniu wszystkie informacje dostępne dla inwestorów i następuje rynkowa wycena danych walorów. Rynek wtórny dzieli się na dwa segmenty: giełdowy (gdzie handel papierami wartościowymi następuje na giełdzie) oraz pozagiełdowy (tzw. over-the-counter market lub OTC market), dzielony dalej na regulowany i nieregulowany.

Rynek walutowy

Rynek walutowy - drugi element rynków finansowych - opiera się przede wszystkim na różnorodności walut, które nieustannie zmieniają swoją wartość względem siebie. W przeszłości segment ten nie miał takiego znaczenia, jak obecnie, ponieważ działalności gospodarcze nie był prowadzone na skalę globalną, zatem nie było potrzebne korzystanie z wielu różnorodnych walut.

Rynek instrumentów pochodnych

Pozwala on na zabezpieczenie działalności przed ryzykiem niedostosowania uzyskiwanych i dokonywanych strumieni płatności w wyniku niekorzystnych zmian cen akcji, obligacji i kursów walut. Instrumenty pochodne można podzielić na dwie grupy - pierwszą są kontrakty terminowe i transakcje zamiany (swapy), drugą zaś są opcje. Grupa pierwsza opiera się na zakładach - aby nie stracić na ewentualnym spadku ceny akcji czy kursu walut należy "postawić zakład", że taka sytuacja rzeczywiście się wydarzy. Wówczas, gdy nastąpi, spółka uzyskuje przychód z powodu prawidłowego zakładu. Z kolei opcje przypominają polisy ubezpieczeniowe - nabywający opcje uzyskuje w wypadku strat coś w rodzaju odszkodowania.

Rynek depozytowo-kredytowy

Ostatni z segmentów rynków finansowych nie jest opisywany przez wszystkich autorów i badaczy. Mowa tu o rynku depozytowo-kredytowym. Dotyczy on transakcji między bankami i ich klientami, obejmując instrumenty o niższej płynności oraz wyższym ryzyku niż na rynku pieniężnym i kapitałowym.

Podsumowując rynek kapitałowy jest takim elementem rynków finansowych, który ma na celu z jednej strony finansować przedsiębiorstw czy innych instytucji. Ze względu na specyfikę jego działania powstało na rynku kapitałowym wiele organizacji pośredniczących.