Gospodarka rynkowa: czym jest? Jej cechy i warunki istnienia

W krajach wysoko rozwiniętych, takich jak Stany Zjednoczone, Niemcy, Wielka Brytania, Norwegia Japonia czy też Francja obowiązującym systemem ekonomicznym jest gospodarka rynkowa.

Chociaż każde państwo wytworzyło pewną unikalną i charakterystyczną dla siebie formę, niektóre jej cechy pozostają wspólne, niezależnie od szerokości geograficznej czy też uwarunkowań historycznych.

Czym jest gospodarka rynkowa?

Gospodarka rynkowa to system ekonomiczny, w którym podmioty gospodarcze (np. firmy, banki, gospodarstwa domowe) kierując się swoim interesem podejmują decyzje dotyczące produkcji czy też inwestowania na podstawie mechanizmów rynkowych (podaż, popyt).

Ewolucja gospodarki rynkowej

Początki gospodarki rynkowej sięgają drugiej połowy XIX wieku. Wtedy to wzrosła rola prywatnej własności, nastąpił podział i specjalizacja pracy, a ze społeczeństwa wyłoniła się jeszcze jedna grupa - producenci. Mechanizm rynkowy zaczął być uzasadniany jako ten gwarantujący najdogodniejsze warunki do alokacji zasobów i przynoszący korzyści zarówno dla producentów, jak i konsumentów.

Stopniowa ewolucja systemu i uwarunkowania charakterystyczne dla każdego państwa sprawiły, że obecnie gospodarka rynkowa w swej pierwotnej formie praktycznie nie występuje. Interwencjonizm państwowy okazał się bowiem niezbędny, z uwagi na takie niedoskonałości rynku jak między innymi:

• występowanie dóbr publicznych,
• asymetria informacji,
• skłonność do monopolizacji niektórych branży ,
• konsumowanie dóbr negatywnych (papierosy, alkohol),
• brak stabilności gospodarczej, wynikający z wahań koniunkturalnych.

Zakres działalności państwa w gospodarce rynkowej wciąż pozostaje tematem spornym, jednak obecnie nikt nie ma wątpliwości, że w pewnych sytuacjach rząd powinien interweniować. Nawet przedstawiciele szkoły neoliberalnej, nawołujący do powrotu zasad całkowicie wolnego rynku, widzą dla państwa pewną rolę w systemie gospodarczym, aczkolwiek jest ona marginalna.

• https://lifestyle-blog.pl/globalizacja-globalizm

Główne warunki istnienia gospodarki rynkowej

Niezależnie od stopnia interwencjonizmu państwowego, podstawowym założeniem gospodarki rynkowej wciąż pozostaje dominacja prywatnej własności czynników produkcji. Może ona przybierać zróżnicowane formy. Tą najczęściej występującą obecnie jest kapitalistyczna własność akcyjna. Jej podstawową zaletą jest to, iż umożliwia łączenie kapitału będącego w posiadaniu wielu osób, niezależnie od jego wielkości.

Dominacja ta oznacza, że:

• w krajach wysoko rozwiniętych duże przedsiębiorstwa akcyjne wytwarzają przeważającą część produkcji,
• w firmach tych zatrudniona jest znaczna część ogółu siły roboczej,
• należy do nich większość osiąganych zysków.

Prym własności prywatnej ma uzasadnienie ekonomiczne. Stanowi ona bowiem najsilniejszy bodziec motywujący ludzi do podejmowania działalności gospodarczej, głównie z uwagi na możliwość pomnażania własnego majątku. Kapitalistyczna własność akcyjna zaś skłania do optymalizacji skali produkcji i bardziej racjonalnego wykorzystywania czynników produkcji.

Właściciele środków produkcji posiadają pełną swobodę w podejmowaniu decyzji odnośnie ich wykorzystania, kierując się przy tym własnym interesem. Wpływ na to, w jaki sposób zasoby te zostaną zaangażowane ma mechanizm rynkowy. Rynkowa alokacja czynników gospodarczych to kolejna cecha gospodarki rynkowej, która w praktyce oznacza, że zazwyczaj dziedziny będące źródłem najwyższych zysków cieszą się największym zainteresowaniem przedsiębiorców.

• https://www.templatka.pl/gospodarstwa-domowe-a-rynek.html

Rozmieszczenie i wykorzystanie czynników produkcji zależy od interakcji pomiędzy dochodami i cenami oraz swobodnej gry popytu i podaży. Na wielkości te wpływ mają między innymi ceny dóbr, dochody konsumentów, koszty produkcji czy też technologia wytwarzania danego towaru. Sprawnie funkcjonujący rynek oprócz roli alokacyjnej pełni także inne funkcje:

• wycenia różne dobra,
• stanowi główne źródło informacji dla wszystkich podmiotów gospodarczych,
• stwarza możliwość osiągania stanów równowagi,
• weryfikuje, czy dana produkcja jest społecznie przydatna,
• dostosowuje produkcję do zapotrzebowania.

Motor napędowy gospodarki rynkowej

Jedną z cech gospodarki rynkowej jest również występowanie konkurencji. Sprzyja ona przede wszystkim konsumentom. Przedsiębiorcy, chcąc sprzedawać swoje dobra, muszą stale dbać o to, aby były one atrakcyjne dla potencjalnego nabywcy. Na rynku obserwowane są dwa rodzaje konkurencji:

• cenowa - aby zachęcić konsumenta do nabycia towaru, sprzedający obniża jego cenę. Jednak mechanizmu tego nie można wykorzystywać w nieskończoność, gdyż produkcja z czasem zaczynie przynosić straty.
• pozacenowa - konsumenta ma przyciągnąć jakość dobra, jego wygląd czy też specyficzny rodzaj opakowania, odróżniający go od innych towarów. Mieszczą się tutaj także działania marketingowe, mające na celu zwiększenie rozpoznawalności marki i stworzenie więzi pomiędzy firmą a klientem, do czego niezbędne są sprawne kanały dystrybucji, dzięki którym konsument otrzyma swoje dobro na czas.

Konkurencja pomiędzy przedsiębiorstwami sprawia także, że stale poszukują oni nowych sposobów produkcji, pozwalającym im z jednej strony na wytwarzanie większej ilości towarów, a z drugiej na minimalizację kosztów jednostkowych. Firmy stają się zatem bardziej innowacyjne, a konsumenci mają większy wybór.

Pozostałe cechy gospodarki rynkowej

Cechą gospodarki rynkowej jest również istnienie odpowiednich instytucji, które obsługują rynek. Muszą przy tym wykazywać się sprawnym działaniem. Giełda, banki, firmy doradztwa inwestycyjnego, komisja papierów wartościowych oraz wiele innych jednostek odpowiedzialne są za prawidłowe funkcjonowanie poszczególnych rynków i występowanie zależności pomiędzy nimi. Dzięki temu zachowana zostaje integralność rynków.

Kolejną cechą gospodarki rynkowej jest zróżnicowanie pomiotów gospodarczych. Można je sklasyfikować w oparciu o szereg kryteriów, w tym między innymi kryterium:

• prawne - nadające status osoby fizycznej bądź prawnej,
• własnościowe - gdzie wyróżniamy firmy państwowe, prywatne, spółdzielcze, komunalne i mieszane,
• uwzględniające rodzaj prowadzonej działalności gospodarczej - firmy handlowe, usługowe, budowlane, gastronomiczne, transportowe i wiele innych,
• uwzględniające wielkość - mikro, małe, średnie i duże przedsiębiorstwa, w zależności od wielkości zatrudnienia, obrotów netto ze sprzedaży produktów w ciągu roku czy też sumy aktywów danej firmy.